Fotoğrafçılıkta Banyo Koşullarına Uygun Kâğıt Seçimi Nasıl Yapılmalıdır?

Filmin hızı, kalitesi ve banyo edilişi, kullanılan banyo bileşimi, kâğıdın kontrastlık derecesi gibi faktörlerin hepsi sonuç üzerinde etkili olmaktadır.

Developman süresi ve ısısı

Siyah-beyaz fotoğraf kâğıtları için üreticilerin önerdikleri devolopman süresi ortalama olarak kontak kâğıtlarında 45-60 saniye agrandizman kâğıtlarında ise bu süre 1,5 ya da 2 dakika civarındadır.

Siyah-beyaz fotoğraf kâğıtları pozlandırıldıktan sonra developer içine ilk sokulduklarında ilk anlarda gözle görünür bir değişiklik olmayacak ancak kısa bir süre sonra yavaş yavaş görüntü oluşmaya başlayacak ve sonunda da eğer pozlandırma süresi doğru olarak değerlendirilmişse normal bir yoğunluğa kavuşacaktır.

Arada sırada bir baskı developerin içindeyken yukarıda yazılanların tam tersi de oluşabilir ve baskının çok koyu olmasının önlenebilmesi için kâğıt devolopman süresinin sonu beklenilmeden devoloperin içinden çıkarılır ki bu genellikle fazla poz verilmiş kâğıtlarda olur. Bu developer de kalma süresi tamamlanmadan devoloperden çıkarılan kartlar sonuç baskının ayrıntıları belirsiz ve kontrastı fazla bir kart olarak oluşmasına neden olur.

Oysa ki, devolopman süresinin bitiminin beklenmesi, doyurucu ve güzel baskıların elde edilebilmesi ancak baskı poz süresinin doğru olarak kullanılmasıyla elde edilebilir. Eğer normal devolopman süresinde kartta gereğinden daha fazla kararma oluyorsa o zaman anlaşılması gereken şey karta gereğinden daha çok pozun verildiğidir ve böyle bir durumda kart baskısının yeniden yapılmasına gerek vardır.

Siyah-beyaz fotoğraf kâğıtları için normal devolopman süresi 15 dereceden aşağı ve 21 dereceden yukarı olmayan devoloper sıcaklıkları doğru bir kart pozlaması için elverişli bir sıcaklıktır. Bu iki sınır arası kâğıt devolopmanında önemli bir sorun yaratmaz fakat bu sınırların dışına taşan devolopmanla kâğıt banyo edilecek olursa önemli sorunların ortaya çıktığı gözlenecektir.

15 dereceden daha düşük bir devolopman ısısı hiçbir üretici tarafından önerilemez, çünkü bu ısının altında olan birçok kimyasal madde etkinliğini yitirmektedir. Böyle bir durumun ortaya çıktığı koşullarda küvet ya da tanklar değişik yöntemlerle ısıtılarak normal sınırlar içinde bir devolopman ısısı sağlanmalıdır. 24 derecenin üzerinde bir devoloperin yüksek ısıya sahip olması önerilmez, çünkü bu durumda baskısı yapılan bir fotoğraf kâğıdında lekelenmeler oluşacaktır.

Siyah-beyaz fotoğraf kâğıtları devolopmanlarında; developer, durdurma (stop) ve saptama banyosu ısıları arasındaki farklılıklar siyah-beyaz filmlerin banyolarında olduğu gibi önemli değildir çünkü kâğıt duyarkatları bu gibi farklılıklara karşı filmlerde olduklarından daha dayanıklıdır.

Renkli fotoğraf kâğıtlarının devolopmanında ise yapımcıların süre ve banyoların ısıları üzerindeki önerilerine kesinlikle uyulması gereklidir çünkü renkli fotoğraf kâğıtlarının devolopmanları tümüyle karanlıkta yapıldığından siyah-beyaz kâğıtlarda olduğu gibi devolopmanın gelişiminin gözle izlenebilmesi mümkün değildir.

Fotoğraf kartlarının devolopmanında banyo eriyiklerinin ısılarının kontrol edilebilmesi için en uygun yöntem, banyo edilecek kâğıt sayısına göre değişecektir. Küçük sayılardaki kâğıt banyoları için banyo küvetlerinin üçünü ya da dördünü birden içine alabilecek büyüklük ve genişlikte içi istenilen ısıda suyla doldurulmuş bir küvet tüm banyoların iç ısılarının aynı düzeyde olmasını sağlayacaktır.

Bu yolla banyo eriyiklerinin ısı dereceleri istenilen düzeylerde tutulmuş olacaktır. Yine bu amaçla kullanılabilecek en etkili yöntemlerden bir diğeri ise üç küvetli termostat kontrolü olan elektrikli kontrol cihazlarının kullanılması yoluyla kâğıt banyolarının ısılarının denetlenebilmesi olasıdır.

Durdurma banyoları

Genellikle developerden çıkarılan kâğıtlar saptama banyosuna daldırılmadan önce kâğıt yüzeyi üzerindeki developer eriyiği artıklarını bir bakıma temizlediği doğrudur. Yıkama ile duyarkat içindeki developman işlemi kesin olarak durmadığı gibi duyarkat ve kâğıt liflerinin emerek saptama banyosuna taşıdığı developer eriyiği kalıntılarının saptama banyosunu kimyasal olarak kirlettiğini de bilmemiz gerekir.

Bu türden bir kimyasal kirlenmeye uğrayan saptama banyosu kahverengi ve bulanık bir renk görünümünü alır ve çoğu zaman metalik gümüşün kâğıt üzerine çökmesi ve kâğıt kuruduktan sonra görülen sarı ve pembe-kahverengi lekelerin ortaya çıkması kaçınılmaz olur.

Saptama banyoları

Saptama banyosu, fotoğraf kâğıtları developman işleminin son evresidir ve negatif filmlerde olduğu gibi fotoğraf kâğıtlarında da ışık ile karşı karşıya kalmamış ve developman işlemine uğramamış gümüş tuzlarının suda eriyebilen gümüş bileşiklerine dönüştürülerek duyarkattan atılması gerekmektedir. Bu işlemin yapılabilmesi için de en elverir kimyasal bileşik olan Sodyum Tiyosülfat (Hyposülfit) kullanılır.

Siyah-beyaz negatif filmler için kullanılan saptama banyoları aynı zamanda siyah-beyaz kart banyoları için de kullanılabilir. Bu her iki amaç için de kullanılan sodyum hyposülfit herhangi bir ayrı yapı özelliği içermez. Yalnız, aynı banyonun hem filmle hem de kâğıt baskısıyla birlikte kullanılması hiç de doğru bir yöntem değildir.

Çünkü bu yolla kullanılmış banyolar kâğıt üzerinde lekeler oluşmasına neden olacak gümüş tuzlarını içerecektir. Yine yalnızca bu yöntemle kullanılan banyolarda, film tabanından çözülmüş ve banyo eriyiğine katılmış olan boya maddeleri de bulunmaktadır. İşte bu maddeler de leke yapıcı maddeler olma özelliğine sahiptir.

Siyah-beyaz kâğıtlarda negatif filmlerdeki gibi sertleştirici asit saptama banyolarına gerek yoktur çünkü, bu kâğıtların emisyon tabakaları filmlerde olduğu gibi ısı farklarına karşı fazla duyarlı değildir, fakat parlatma makinelerinde sıcakta kurutulacak ve parlatılacak olan kâğıtlar için sertleştirme banyosu kullanılabilir. Bu kez de filmler için verilen sertleştirici asit saptama banyolarının eriyikleri yarı yarıya daha fazla sulandırılarak kullanılabilir.

Siyah beyaz kâğıtlar için 1000 cc’lik saptama banyosunun kapasitesi

Siyah-beyaz fotoğraf kâğıtları duyarkatlarının negatif filmlerden daha ince olmaları nedeniyle daha kısa bir süre içinde saptama işlemi tamamlanacaktır. Genellikle kontak kâğıtları için 1 dakika, diğer kâğıtlar yani kloro-bromür kâğıtlar için bu süre 2 dakika dolaylarındadır. Bozulmaya yüz tutacak kadar kullanılmış ya da kötü koşullarda saklanılmış banyolarda bu süreler 2-3 katına çıkabilir. Güvenli bir saptama işleminin yapılabilmesi için fotoğraf kâğıtlarının saptama banyosunda ortalama olarak 4-5 dakika dolaylarında tutulması gerekir.

Saptama işleminin yapılması sırasında ise fotoğraf kâğıdı banyo küveti içinde hareket ettirilerek bütün kâğıt yüzeyinin saptama işleminden eşit oranda pay almasının sağlanması gerekir. Fotoğraf kâğıtları saptama banyosunun içinde hiçbir zaman 10 dakikadan fazla süreyle tutulmamalıdır. Böyle bir durumda banyonun sabit olduğu asitli ortam, görüntünün aydınlık bölgesindeki ayrıntıların kaybolmasına ve görüntüdeki tonların değişmesine neden olacaktır.

Ülkemizde genellikle develop edilen baskılar, yıkama evresine geçmeden önce saptama banyosu içinde biriktirilirler ve sonradan hepsinin yıkanmasına geçilir ki bu, nedenlerini yukarıda belirttiğimiz gibi son derece sakıncalı bir uygulamadır. Saptama banyolarında dikkat edilecek etkilerden biri de birden fazla baskının bir arada saptama işlemi yapılması sırasında kâğıtların duyarkat içeren yüzlerinin birbirine değmesi nedeniyle bazı kısımların yetersiz olarak saptanmasıdır. Bu nedenle fotoğraf kâğıtlarının kurutulmasından sonra iyi saptanmamış bölümlerinde bazı lekeler ortaya çıkabilir.

Saptama banyolarının bozulmasına, kullanılmaz hâle gelmesine ya da fotoğrafçı deyimiyle “egzost” olmasına neden olan etkenler şunlardır:

Saptama süresince gümüş tuzları birikerek banyonun içinde hypo konsantrasyonunu azaltır.

Diğer taraftan saptama işleminde bizzat hypo, gümüş tuzları ile birleşerek gümüş tiyosülfat haline dönüşerek eriyik içindeki etkinliğini yitirir.

Developerden gelen alkali developman atıkları banyoyu nötralize ederler.

Tüm bunlar saptama banyosunun egzost olmasının ve bozulmasının temel nedenini oluşturur. Bu nedenle de etkinliğini yitiren saptama banyolarının dökülerek yenisinin hazırlanması en güvenli yoldur. Siyah-beyaz kâğıtlar için 1000 cc’lik saptama banyosunun kapasitesi aşağıda verilen sınırlar içindedir.